DILI, STLTIMORLESTE.com – Eis Primeiru Ministru atual Sekretariu Jeral Partidu FRETILIN, Mari Alkatiri husu Prezidente Tribunal Rekursu (PTR), Afonso Carmona atu rezigna aan, tanba nomeasaun nee inkonstitusional.
Sekretariu Jeral Partidu FRETILIN, Mari Alkatiri hatoo kestaun nee liu husi diskursu iha Farol, Dili, Kinta (01/05/2025) hatete, diak liu Prezidente Tribunal Rekursu Afonso Carmona husu deskulpa ba Primeiru Ministru, Kay Rala Xanana Gusmão nomos Prezidente Republika, Jose Ramos Horta, Carmona rezigna aan, atu nunee titulu juiz valiosa nafatin iha sosiedade.
Sekretariu Jeral Partidu FRETILIN nee dehan, tuir nia haree nomeasaun juiz Afonso Carmona sai PTR inkonstitusional tanba ezerse funsaun nuudar juiz foin atu atinji tinan 16, tuir lei tenke asumi knaar nee tinan 20.
Tanba nee Alkatiri husu Juis Afonso Carmona diak liu husu deskulpa ba PR Horta ho PM Xanana atu rezigna-aan atu nunee naran títulu juiz valiosa nafatin iha sosiedade. Tanba lei nomeasaun Dr. Carmona mos inkonstitusional nee signifika viciado ona, tanba lei koalia buat ketak ida nomeasaun ba fali seluk ida.
“Nomeasaun Juis Afonso Carmona sai Prezidente Tribunal Rekursu lei sira aprova nee inkonstitusional maibe lei rasik define se mak bele sai Prezidente Tribunal Rekursu lei nee hatete katak tenke sai juis durante tinan 20, doutor Carmona sai juiz too 18 agora mak foin halo tinan 16, hau husu ba Doutor Carmona hau hatene nia jurista hau mos jurista,” katak Alkatiri.
Alkatiri husu ba PTR Afonso Carmona atu husu deskulpa ba Primeiru Ministru Kay Rala Xanana Gusmão nomos Prezidente Republika Jose Ramos Horta atu rezigna aan nunee titulu juiz valiosa nafatin iha sosiedade.
Nunee mos Deputadu Joaquim dos Santos Boraluli husi Bankada FRETILIN iha Parlamentu Nasional hatete, loron 29 Abril 2025, Prezidente Republika Jose Ramos Horta nomeia Dr. Afonso Carmona nuudar Prezidente Tribunal Rekursu. Juiz Afonso Carmona daudaun nee ho kategoria Segunda Klase no halo knaar iha Tribunal Primeira Instansia, nuudar Administrador Tribunal Distrital Dili. Antes nee Prezidente Tribunal Rekursu mai husi Juiz sira neebe hola parte iha Tribunal Rekursu, no Juiz ho kategoria Primeira Klase.
Bankada FRETILIN hakarak denunsia katak nomeasaun neebe Prezidente Republika Jose Ramos Horta halo ba Dr. Afonso Carmona hanesan esklandalu boot ida no tau iha perigu indepedensia no imparsialidade Tribunal nian. Nomeasaun nee mos sei harahun sistema justisa neebe tau aas sistema meritu no integridade orgaun judisial nian, no klaramente viola Konstituisaun Republika Demokratika Timor Leste nian.
Kona-ba nomesaun Prezidente Tribunal Rekursu Konstituisaun fo dalan klaru hela, katak nomeia husi Juiz sira neebe hola parte iha Tribunal Rekursu. Ida nee mak pratika neebe durante nee halo husi Prezidente Xanana Gusmão, Prezidente Jose Ramos Horta (primeiru mandatu), Prezidenti Taur Matan Ruak no Prezidente Francisco Guterres Lu-Olo, tanba interpreta artigu 124.°, n.° 3, husi Konstituisaun. Teki-teki Governu mai ho alterasaun lei ba Organizasaun Judisiaria hodi fasilita nomeasaun Juiz “favoritu” Governu no Prezidente nian, alterasaun lei nee promulga iha loron nee kedas halo nomeasaun ba Prezidente Tribunal Rekursu foun.
Iha tomada de pose Prezidente Republika Jose Ramos Horta husu Prezidente Tribunal Rekursu Afonso Carmona hametin konfiansa Publiku iha Sistema Justisa.
“Prezidente Tribunal Rekursu foun asumi knaar ida nee iha momentu krítiku ida iha dezenvolvimentu ita nia nasaun nian. Dezafiu sira neebe ita boot sira hasoru mak signifikativu atu kontinua hametin konfiansa publiku iha sistema justisa, garante asesu oportunu ba justisa no mantein independensia Tribunal nian, hodi kolabora ho efetivu ho ramu governu sira seluk no nunka taka matan ba interese Estadu nian,” dehan PR Horta.
Prezidente dehan, nomeasaun implika responsabilidade boot ida. Sei husu PTR atu rezolve kestaun konstitusional sira neebe kompleksu, atu defende Estadu Direitu maske bainhira ida-nee bele ladun popular no atu asegura katak sidadaun hotu-hotu neebe aprezenta iha PTR nia Tribunal hetan tratamentu justu no hanesan tuir lei.
“Hau fiar katak ita boot sei hakbesik ba responsabilidade sira-nee ho matenek, aten barani no kompromisu neebe kargu aas ida-nee ezije. Hanoin katak Ita-boot nia desizaun sira sei la rezolve deit kazu sira neebe lori ba Ita boot nia oin, maibe sei forma mos ita nia kultura jurídika no sei reforsa ita-nia baze demokratiku sira,” katak PR Horta.
Prezidente Republika, kompromete aan atu respeita independensia Poder Judisiariu nian. PR maka hili, PTR maibe nia la dirije konsulta, maibe la haruka. Separasaun respeitoza ida-nee garante katak instituisaun sira, maski distintu, servisu ho armonia ba objetivu komun ba sosiedade ida neebe justu no pasífiku.
Nunee mos Prezidente Tribunal Rekursu Afonso Carmona hatete hatutan nia sei aumenta kualidade desizaun sira liu husi fortalesementu kapasidade profesional husi Juiz sira no aumenta numeru Juiz sira hodi prepara ba instalasaun tribunal sira iha Timor Leste, sei aumenta kualidade serbisu liu husi fortalesementu kapasidade profesional ba ofisial Justisa no funsionariu sira.
“Monitoriza sistema judisiaria hodi uza teknolojia imformasaun fo serbisu foun no mais transparante ba povu, hametin integridade ho fortalesementu sistema monitorizaun internu, promive juiz sira nia klase, ofisial Justisa sira no funsionariu sira tuir sira nia funsaun no promove hodi hetan kondekorasaun ba sira neebe serbisu kleur ona,” katak nia.
Nia hatutan, sei aumenta asesu justisa hodi fo prioridade ba Grupu Vuneravel sira, PTR akredita katak Justisa neebe hatutan integridade no profesionalismo mak baze prinsipal atu foti tribunal ba Nivel neebe dignu hodi hodi fo modelu ba povu.
(eme)
