DILI, STLTIMORLESTE.com – Amerika hatun tarefa 10% sei afeita ba komersiu externu bainhira Timor Leste tama ba merkadu Amerika.
Kestaun nee hatoo husi Governador Banco Central Timor Leste (BCTL), Helder Lopes ba jornalista bainhira remata hasoru malu ho Prezidente Republika Jose Ramos Horta iha Palasiu Prezidensial Nikolao Lobato, Bairo Pite, Tersa (13/05/2025).
Governador BCTL dehan, relasiona Prezidente Amerika Donal Trump neebe hatun tarefa ba 10% sei implika ou afeita bainhira Timor Leste tama ba merkadu Amerika.
“Kestaun segundu neebe ami koalia mak sofre tarefa efetu husi Estadu Unidos Amerika ba ita nia ekonomia, iha neeba diskusaun neebe senhor Prezidente mos partilha nia esperiensia no konhesimentu ami mos hatoo sobre tarefa nia efeitu mai ita ba oin be oin nee halo nusa, por enkuantu hanesan ita boot sira hetan ona briefing husi BCTL iha semana kotuk katak transmisaun de politika tarefa neebe aplika husi Estadu Unidus mai ita nee liu husi meius fundamental tolu, ida mak transmisaun neebe mak afeita ba ita nia komersiu externu TL hetan 10% husi tarefa neebe 10% nee aplika ba exportasaun bainhira tama ba merkadu Amerika,” dehan Governador BCTL.
Governador dehan, dadus neebe BCTL iha TL nia exportasaun tinan kotuk ba Amerika nee 5 milhões deit, se karik ba oin mak tarefa nee aplika Timor exportasaun ba fali merkadu Amerika ka tama nasaun Amerika nee tarefa nee aplika ba sira nee aumenta tan 10%, tanba nee mak haree husi nivel exportasaun ba Amerika neebe kiik.
“Tarefa neebe direita afeita ba atividade komersiu externu nee minor maibe efeitu tarefa ba ita nia atividade ou ita nia kondisaun Timor ba situasaun nee barak liu ba iha fundu minarai tanba ho desizaun tarefa neebe aplika merkadu finanseiru iha Amerika responde ho negativu tanba buat rua,” katak nia.
Nia hatete, desizaun tarefa aplika merkadu finanseiru iha Amerika responde ho negativu ho buat rua instabilidade ho inserteza nee merkadu monu ho nunee valor fundu minarai iha momentu neeba monu. Buat nee orsida tun orsida sae konforme dinamika iha merkadu nomos desizaun sira neebe halo.
“Por ezemplu ita akompanha Amerika ho Xina hahu asina ona akordu katak sira konkorda atu aplika tarefa neebe menus ida nee mos sei fo mensajen pozitivu ba merkadu finanseiru nunee sei espera sei fo efeitu diak ba ita nia investimentu fundu minarai, transmisaun terseiru mak liu husi valor moeda dolar neebe hahu tun bainhira hasoru moeda sira seluk,” katak nia.
Nia hatete, ho terefa neebe boot aplika nasaun por ezemplu nasaun vizinhu sira ida nee halo difikuldade asesu ba merkadu Amerika nia, Timor Leste tanba hetan tarefa kiik karik prepara aan didiak kontinua tarefa nee mak kontinua mosu ho longu frazu bele atrai kompanhia husi rai liur sira neebe investe iha nasaun vizinhu sira hodi mai investe iha Timor Leste depois mak ba faan iha Amerika.
Nia dehan, atu halo ida nee tenke prepara aan didiak alternativu para atrai sira mai, no kestaun terseiru mak mak Governador koalia ho Prezidente Republika mak kona-ba fundu minarai.
Aleinde Governador mos dehan iha hasoru malu nee lider nain rua mos diskute kona-ba dezempenhu fundu minarai iha trimestral premeiru.
“Dezempenhu fundu minarai iha trimestral premeiru hau hanoin update ona ba ita boot sira iha semana kotuk katak, too 31 Marsu 2025 ita nia fundu minarai balansu hamutuk 18.25 bilhões retornu neebe hetan iha fulan 3 tinan nee hamutuk 226 milhões, no governu daudaun nee 250 iha fulan febreiru hodi finansia despeza estadu ba tinan ida nee,” Hakotu nia.
(eme)
