LAUTEM, STLTIMORLESTE.com – Deskonfia ema deskonhesidu sira mai foti ilegalmente aikameli hun sanulu resin iha Aldeia Ihoro, Suku Tutuala, Postu Administrativu Tutuala, Munisipiu Lautem.
Tuir komunidade João de Jesus Maria katak, aikameli neebe mak nia kuda nee hamutuk atus ida resin, maibe iha hun sanulu resin mak foti husi ema deskonhesidu sira.
“Hau kuda aikameli nee atus ida resin, maibe ema deskonhesidu mai foti tiha sorin, kalan ida hau ba haree ema tesi hun sanulu resin, maibe sei kiik neebe isin seidauk iha entaun soe deit, ida neebe mak hanesan isin iha oituan sira tesi badak hotu lori ba nia kulit ida mutin nee kala ba hasai iha neebe ami la hatene ida,” informa João ba jornalista STL iha Suku Tutuala, Kinta (23/04/2025).
Nia dehan, ema deskonhesidu sira neebe mak foti aikameli nee husi fatin neebe nia seidauk hatene, maibe tuir informasaun neebe nia rona katak komunidade balun iha suku nee rasik mak sai hanesan mata dalan ba sira hodi foti aikameli.
“Ema sira neebe mak mai foti aikameli husi neebe ami la hatene ida, maibe ami rona dehan katak ema balun iha nee mak hatudu dalan ba sira oinsa atu foti no lori oinsa, maibe ami rona deit, seidauk kaer toman ida naok ten nee, hau rasik ba hatoo iha xefe suku, xefe aldeia no mos ba guarda floresta maibe too agora seidauk kaer toman ema nee ida, tamba sira mai foti nee iha tempu kalan,” katak nia.
Nunee aikameli neebe mak nia kuda foin mak faan hun lima, entaun iha momentu neeba nia oan gradua ema mai naok hotu, aikameli nee hau kuda rasik, molok tesi atu faan ami husu lisensa ba xefe suku sira mak hafoin faan.
Enkuantu nia mos fo hatene ba guarda floresta ema nee mai husi neebe mak mai foti aikameli nee, tanba ita boot sira mak tau matan ba ambiente no aihoris sira, neebe mak moris iha ailaran nee boot sira tenke tau atensaun ba ida nee, se bele fo avizu ba sira naok mak ida nee deit ona, ami jaga mak hetan ema nee saida mak akontese ita la hatene ona tanba sira nee naok ten.
“Hau faan ema mai hola iha nee deit, kilo ida US$ 12, neebe hun ida kilo ho akar nee hotu hamutuk US$ 120 resin tesi hun ida deit hodi kilo mak hanesan nee, hun ida boot tuan liu ona mak kilo, hau mak kuda rasik, hau kuda iha Indonezia nia tempu kedas, maibe foin lalais hau nia oan gradua mak ema mai naok tiha balun,”nia tenik.
Iha fatin hanesa, Xefe Aldeia Pitileti, Tito Martins hatutan, ema foti duni aikameli, maibe laos iha Aldeia Pitileti, maibe iha Suku Chai Luro no Weru, la hatene lori ba faan iha neebe, sira mai foti subar deit, tanba mai foti nee iha tempu kalan iha tuku sanulu resin rua ba leten.
Entretantu Koordenador Guarda Gloresta Postu Tutuala, Marvão Soares da Costa afirma, iha tinan 2023 guarda floresta iha osan operasional hodi halo atividade patrulhamentu ba komunidade sira neebe mak foti aikameli ilegal, maibe iha tinan 2024 orsamentu operasional laiha ona nunee husi parte guarda floresta ladun halo atividade operasional
“Komunidade sira neebe mak foti aikameli ilegal nee dala ruma lei la fo dalan, mai ami ida nee mak ami la kaer sira atu minimiza ida nee bazeia ba surat despaixu husi sekretariu estadu floresta ka ministru mak hafoin ita bele kaer ema deskonhesidu sira neebe mak ilegalmente hasoru ita nia flora no fauna,” dehan Koordenador floresta Marvão.
Nia salienta, durante nee sira halo kapturasaun ba ema deskonhesidu sira neebe mak foti aikameli ilegalmente ami lori ba tribunal, maibe ami mak aranja ami nia osan rasik hodi lori ba Baukau maibe laiha defensor ida atu defende ami.
Enkuantu dadus iha tinan 2023 neebe mak ema deskonhesidu foti aikameli husi parte guarda floresta rekolha hamutuk 35%, iha tinan 2024 mos 35%, iha tinan 2025 seidauk halo operasun ba ema neebe mak foti aikameli.
(EST 2)