BAUKAU, STLTIMORLESTE.com – Diretor Komunidade Salesiana Dom Bosco Laga, Padre Andre Belo SDB hateten, Igreja Katolika mak lori sai evidensia hanesan filmajen husi Masakre Santa Kruz ba mundu.
Bibi atan nee konta, iha loron 12 Novembru 1991 mosu trajedia iha Santa Kruz parte Uma Kreda Katolika partisipa masimu tebes iha momentu neeba, tanba bainhira selebra hela misa ba Saudozu Sebastião Gomes iha Igreja Motael.
Nunee hafoin remata tiha misa, igreja hamutuk ho joven sira organiza lori ai-funan sai husi Igreja Motael ba Semiteriu Santa Kruz Balide, maibe tuir dalan, parte Igreja familia Saudozu inklui jovem sira reza hela Orasaun Rosario, tanba saudozu refere fo aan ba mate tan hakarak Timor ukun aan iha fulan Rosario.
Nia sublina, husi asaun komvoiu ba semiteriu atu kari ai-funan ba saudozu Sebastião Gomes nia rate nee, maibe aleinde objetivu ba kari ai-funan nee, joven sira mos inisia ona hodi halo kedas demostrasaun, tanba iha ona jornalista estranjeiru nain 3 neebe inklui mos Max Stahl nia prezensa iha Timor.
Husi prezensa jornalista nain 3 refere mak joven sira neebe konsentra atu ba kari ai-funan nee sai barani liu tan hodi atinji planu neebe planeadu ona iha enkontru entre joven sira neebe iha nivel Igreja ba manifestasaun loron 12 Novembru nian, maibe konsege joven barak mate no balun sofre kanek, tanba forsa Indonezia sira uza kilat hodi tiru iha fatin semiteriu Santa Kruz.
Padre Andre fundamenta, manisfestasaun neebe organiza husi joven Timoroan atu hasoru Governu Indonezia iha tempu neeba, tuir enkontru entre joven sira iha nivel Igreja, realiza iha loron 28 Outumbru 1991 iha neebe delegasaun Portugal no UN ho ro’o Luzitania Express atu mai Timor atu observa situasaun Jeral, maibe iha dalan Governu Indonezia kanseladu, tanba tauk delegasaun refere hatene akontesimentu sira iha Timor.
“Ho kontribuisaun Igreja suporta makaas ema husi liur mai atu lori Timor nia aspirasaun ba liur, iha momentu neeba ita nia informasaun la sai ba liur, tanba Indonezia kontrola meius komunikasaun tomak, se mak bele lori sai, Igreja mak bele lori sai,” hatete Padre Andre Belo ADB ba STL iha ambitu selebra loron Masakre Santa Kruz ba dala 33 iha Suku Atelari, Tersa (12/11/2024).
Nia esplika, meius neebe igreja halo iha momentu Indonezia kansela meius komunikasaun Timor nian ho mundu mak igreja haruka deit filmajen liu husi Padre no Bispu sira neebe halo vizita iha momentu neeba no konsege hetan publikasaun iha mundu, sobre Masakre Santa Kruz.
Padre nee konsidera, momentu Timor nia luta ba prosesu ukun aan, mak laiha Masakre Santa Kruz, mundu la hatene Timor nia luta, tanba laiha gravasaun ida mak bele haforsa Timor nia evidensia iha mundu, hanesan evidensia tranjedia Santa Kruz neebe publika liu husi Igreja nia esforsu.
Enkuantu Mate Restu 12 Novembru, Celestino Manuel Ximenes “Nagana Surya” rekonhese akontesimentu tranjedia Santa Kruz hahu joven sira provoka situasaun bainhira remata selebra misa ba Saudozu Sebatiao Gomes iha Igreja Motael nee planeadu, la loos halo demostrasaun tan ba Saudozu Sebastião Gomes nian mate, maibe nee planeadu atu kontra Governu Indonezia neebe lolos realiza iha vizita delegasaun Portugal no Uniaun Eropeia, maibe lakonsege, tanba Indonezia kontrola masimu husi meius oin-oin, nunee mosu fali iha loron refere.
“Familia Sebastião nee dehan, teki teki mosu deit asaun nee, maibe nee koordenasaun feitu no planeiadu tenke halo duni asaun nee, nunee misa remata jovem sira organiza aan, balun reza balun hakilar, tanba intensaun halo manifestasaun,” nia hatete.
Celestino katak, manifestasaun refere hahu kedas husi Igreja Motael too Semiteriu Santa Kruz neebe involve masimu husi jovem sira inklui labarik idade kiik sira mos hakilar viva ho panfletu manifestasaun nian.
Maibe derepente mosu Forsa Indonezia sira ho isin molik (la hatais faru), tanba halo jinastiku dader ho kilat, nunee konsege hetan jovem no labarik sira halo manifestasaun iha dalan Santa Kruz hodi tiru, neebe rezulta jovem barak mate inklui labarik kiik, nomos balun hetan kanek.
Mate restu 12 Novembru nee deklara, labarik sira neebe partisipa iha manifestasaun refere, dala ruma lahatene objetivu husi asaun refere, tanba sei idade eskola ensinu baziku nian neebe eskola hela iha Sao Jose, maibe mosu asaun manifestasaun sira mos tuir deit too balun rezulta mate no kanek.
Situasaun iha momentu neeba difisil, maibe aliende husi jovem sira, labarik idade kiik sira mos partisipa hodi halao asaun manifestasaun, hasoru Governu Indonezia.
(EST 2)
