VATIKAN, STLTIMORLESTE.com – Papa Francisco mate iha Segunda-feira (21/4/2025) ho idade 88, Vatikanu anunsia notisia triste nee dala barak depois de nia sai husi ospital wainhira hetan tratamentu ba infesaun respiratoriu kompleksu. Nia mate, depois tinan 12 sai Amu Papa, hamosu pergunta foun kona-ba se mak sei troka nia hanesan lider Igreja Katolika, instituisaun relijiozu ida neeb tuan liu no boot liu ho seguidor billaun 1,39. Nee mak informasaun kona-ba saida mak sei akontese depois de Papa Fransiskus, neebe ho nia vizaun justisa sosial no global muda Igreja.
Se Mak Sei Sai Papa Foun?
Substitutu seidauk hili. Konsellu Cardeal, neebe kompostu husi Padre Katoliku sira neebe senior, barak husi sira nee Papa Francisco rasik mak nomeia, sei hili Papa tuir mai.
Kandidatu ida tenke kumpre kondisaun sira hanesan: tenke Katoliku Romanu, mane, no batizadu, maski durante sekulu barak, cardeal sira eskluzivamente hili ema ida husi sira nia grupu deit.
Agora, iha cardeal liu 240 iha mundu tomak. Sira normalmente mantein titulu nee durante moris.
Oinsa Hili Papa Foun?
Cardeal sira neebe iha idade kraik liu tinan 80, wainhira Papa mate ka rezigna, sei vota iha serimonia neebe hanaran konklave (Conclave). Atu evita influensia externa, konklave nee taka an iha Kapela Sistina no diskute kona-ba kandidatu foun. Normalmente, eleitor sira limitadu ba 120, maibe agora iha 138 eleitor neebe elijivel. Sira vota liu husi votasaun segreta, prosesu neebe kontroladu husi kardinal sia neebe hili ho sorteiu.
Majoria rua-terça (2/3) presiza atu hili Papa foun, no votasaun kontinua too hetan rezultadu nee. Depois de kada volta, karta votasaun sira sunu ho substansia kimika, hamosu fumasaun metan ka mutin, neebe sinal ba mundu konaba rezultadu. Fumasaun metan hatudu katak seidauk iha desizaun, enkuantu fumasaun mutin hatudu Papa foun hili ona. Depois de hili, kardinal importante ida anunsia naran Papa foun husi Basilika Saun Pedro.
Wainhira Konklave Sei Hahu?
Normalmente, akontese semana rua ka tolu depois de Papa mate ka rezigna. Nee fo tempu ba periodu lutu durante loron sia no cardeal sira mai husi mundu tomak ba Vatikanu. Konklave iha tinan 2013 neebe hili Papa Fransiskus, Papa primeiru husi Amerika Sul, hahu iha loron 12 depois de nia predesesor, Benedito XVI rezigna.
Prosesu Hili Papa Foun Haan Tempu Too Bainhira?
Prosesu nee bele gasta loron, semana, ka liu tan, depende oinsa cardeal sira nia opiniaun. Loron ida, konklave bele halo votasaun too haat ba kada loron atu hetan majoria rua-terça (2/3). Se depois de 33 volta seidauk iha desizaun, kandidatu rua neebe liu votu sei kompara malu iha votasaun foun. Eleisaun ba Papa tolu ikus liu la gasta tempu naruk, ho kada eleisaun gasta loron balun deit. Maibe iha istoria, eleisaun balun naruk liu, hanesan konklave neebe hili Papa Gregorio X iha tinan 1271 neebe gasta tinan tolu tanba konflitu polítiku.
Se Mak Kandidatu Forte ba Papa Foun?
Husi 138 cardeal neebe elijivel atu vota, 110 mak Papa Francisco hili. Grupu nee barak liu diversu ka oin-oin kompara ho eleitor sira antes, ho reprezentasaun boot liu husi Azia, Africa, no Amerika Latin, neebe refleta objetivu Francisco atu hatudu Igreja nia alkansa global.
Cardeal eleitor neebe idade kiik liu (45) husi Ukraina, agora daudaun nia hela iha Australia.
Tanba nee, iha posibilidade, ba primeira vez durante sekulu barak, Papa foun bele mai husi Afrika ka Azia, ka rejiaun seluk neebe tradisionalmente la hetan reprezentasaun iha lideransa Igreja.
Cardeal Afrika balun neebe diskute mak Peter Turkson husi Ghana, eis Xefe Konsellu Papasidade ba Justisa no Paz, no Fridolin Ambongo husi Republika Demokratika Kongo, Arcebispu Kinshasa. Sira nain rua konservativu no sai advokadu forte ba paz iha sira nia nasaun.
Kandidatu forte seluk mak Cardeal Filipina Luis Tagle, eis Arsebispu Manila. Hanesan Papa Francisco, Tagle fo importansia ba justisa sosial no kuidadu ba povu kiak.
Cardeal Hungaria Peter Erdo konsideradu kandidatu konservativu neebe forte no bele sai ponte ba Kristaun sira iha Timor.
Arcebispu Esztergom-Budapest, Erdo, mak tradisionalista neebe promove unidade ho Igreja Ortodox, hateten kona-ba “nesesidade urjente” ba unidade entre Igreja sira.
Cardeal Pietro Parolin, Sekretariu Estadu Tronu Santu mos involve, tanba nia papel diplomatiku forte hamosu nia konhesidu ho kardinal hotu. Kandidatu seluk mak Matteo Zuppi husi Italia, Arcebispu Bologna, no Mario Grech husi Malta, Sekretariu Jeral Sinodu Bispu sira, pozisaun neebe hamosu nia besik ho Papa Francisco.
Saida Mak Akontese iha Vatikanu Durante Transisaun?
Durante períodu “sede vacante” (Papa foun seidauk iha), cardeal senior ida neebe hanaran Camerlengo, konfirma mate Papa no temporariamente kaer finansas no asuntu administrativu Vatikanu. Nia la iha autoridade atu muda doutrina Igreja ka halo desizaun importante. Camerlengo atual mak Cardeal Kevin Farrell, neebe mos Prezidente Tribunal Supremu Vatikanu.
(Ekipa STL)