Introdusaun
Artigu ninia singifikativu tuir nia kontestu kona ba komunidade sira iha Naktuka, Insulta ho levantamentu politika lavalidasaun hala’o liu husi diskusaun atu buka kompriende saida mak reziliensia no oinsa mak reziliensia aplika iha sira nia kontextu lokal. Prosedimentu konsultasaun hala’o ho nia objetivu atu identifika elementu reziliensia ne’ebé eziste ona, iha sosiedade timoroan sira atu kompriende tuir kapasidade lokal ne’ebé ka’er metin timoroan hamutuk iha konflitu, no mos oinsa Timoroan antesipa konflitu sira ho pontensial iha future.
Ne’ebe hala’o, ekipa observa dinámika ativu tebes, no maioria partisipantes mos ativu iha sira nia partisipasaun, Bazeia ba esperensia fasilitasaun observa katak; bainhira ita husu ema kona ba obstaklus, buat todan ba sira maibe bainhira husu kona ba kapasidade sira ne’ebe kontenti atu deskuti saida mak halo sira sai forti.
Bazeia ba observasaun, ne’ebe konsidera kle’an no klaru katak partisipantes sira koko atu hanoin kle’an no analitiku ba pontus hirak ne’ebe sira mensiaona.
Tuir Levantamentu sira ne’ebe hala’o husi komplementa ho komponente Modelu objetivu atu fo rezultadu ne’ebé reprezentativu husi hanoin ba populasaun adultu iha nivel uma ka’in no ema adultu iha uma ka’in hirak ne’ebe, Kestionáriu uniforme no sira ne’ebe nakloke, ba dezenvolve baze sira iha indikador reziliensia mak identifikadu, ne’ebé asegura katak levantamentu bele nakloke duni, ba dezenvolve iha reziliensia Identifikadu halu’an no hakle’an idei’a ne’ebé mosu husi konsultasaun ho komunidade sira.
Liu husi informasaun, moris lor-loron, asesu no persepsaun kona ba atendimentu, sosial, identidade solidaridade, eskluzaun, lideransa no governasaun, fiar, dame, Hafoin simu revizaun husi peritu sira. Levantamentu ho populasaun kona ba atitude no persepsaun ba Reziliensia no Paz’ atu hetan explikasaun detalladu kona ba métodu levantamentu.
Importante tebes atu hala’o liu husi pasu balun ho rezultadu pozitivu ba prosesu rasik, mosu husi konsulta ho komundade sira, Experiensia ne’ebe mos ajuda no ekipa tomak kompriende di’ak liu kontextu rezultadu xave kona ba reziliensia. Ne’ebe asegura kompriensaun di’ak kona ba oinsa bele uza levantamentu.
Ho efetividsade hodi koko no komplementa rezultadu hirak ne’ebe mosu husi konsulta ho komunidade sira atividades ne’ebé hala’o hodi hare hikas indikador inisial no deskuti iha posibilidade ba dezenvolve ba levantamentu. Ne’ebe oportunidade atu asegura katak planu levantamentu reflete duni kontextu Timoroan no objetivu prosesu hotu. Instrumentu ne’ebe dezenvolve iha lian.
Klaru duni ne’ebe mos dalan di’ak atu prova katak hirak ne’ebe adekuadu duni no bele rezulta, Halo revizaun ba rezultadu inisial husi levantamentu no identifika interpreta sentidu, baze iha kontestu lokal ne’ebe pasu importante tebes hodi asegura, ne’ebe hetan interpretasaun di’ak no konseitu xave mos hetan komprensaun tuir kontestu hetan komparasaun ho baze iha kontraste ka diferensa hala’o liu husi koordenasaun.
Tanba Impaktu tomak, liu husi utilizasaun metodu partisipativu ba hamosu no implementa levantamentu instrumentu ne’ebe rasik loke dalan ba halo sentidu. Prosesu ne’ebe hamenus risku atu hamosu perguntas la iha sentidu ka susar ba respondentes sira atu kompriende bele halo parte prosesu advokasia no bele haforsa politika rekomendasaun ho evidensia balun, atu nune’e bele mos asegura kona ba kontribuisaun husi respondentes levantamentu nian iha duni valor no halo parte ba prosesu naruk.
Tanba iha validasaun mak hala’o ona nudar parte ba Validasaun ho ninia objetivu atu aprezenta dezenvolvimentu ba faze reprezenta governu, sosiadade, joventude, haklean diskusaun kona ba rezultadu hirak ne’ebe valida.
Konkluzaun
Tanba iha informasaun hirak ne’ebe sira hatudu katak populasaun Timoroan la dun iha asesu ba informasaun no la dun senti livre atu ko’alia kona ba asuntu politika no maluk sira, maibé sira mos hanoin katak komunikasaun no diálogu importante tebes atu prevene kona ba violensia iha futuru.
Timoroan rekoñese katak hanoin no opinaun politika oin-oin importante ba nasaun demokratiku, maibé sira mos tauk aktu deskuti politika tanba asuntu ne’ebe hafahe Timor-oan sira. Situasaun ne’ebe sei iha implikasaun ba demokrasia tanba povu la senti livre atu diskuti politika no situasaun politika iha rai laran, sira lakon oportunidade atu partisipa iha moris politika nasaun nian no sira lia ema seluk sei la rona.
Hakerek Husi: Vincencio Elu
