BAUKAU, STLTIMORLESTE.com – MiniHidro Eletrika neebe estabelese iha Suku Gariuai, Postu Administrativu Baukau Vila, Munisipiu Baukau, avaria ona durante tinan 10 resin, maibe too ohin loron seidauk halo manutensaun.
Tuir nota informativu neebe STL asesu katak, MiniHidro Eletrika refere hanesan sentral neebe halao husi mikro hidro atu hamenus dependensia enerjia eletrisidade husi jerador diesel no seluk tan. Mak iha tinan 2004 Diresaun Rekursu Bee no Enerjia husi Noruega hamutuk ho Estadu Timor Leste halo levantamentu ba fatin iha Gariuai hodi kria jerasaun enerjia uniku husi estasaun hidroeletrika operasional iha nasaun Timor.
Nunee iha tinan 2006 hahu konstrusaun Barajen terraplen 1 ho aas metru 2 (6.6 ft) konstrui iha mota Builai nomos konstrui barajen aas 1 metru 2 (3.3 ft) iha mota Wainalale neebe distansia husi Barajen ba estasaun enerjia metru 2.200 (7.200 ft) penstock neebe atu fornese bee ba Minihidro Eletrika refere ho Turbina-jerador 326 kW gastu orsamentu hamutuk milhaun US$ 1.4 neebe finansia husi Diresaun Rekursu Bee no Enerjia Noruegia.
Estabelese MiniHidro Eletrika refere konsege fo asesu eletrisidade ba komunidade Gariuai inklui Postu Administrativu Venilale balun ho koordenasaun sira 8°34′37.25″S 126°25′34.50″E neebe jerasaun enerjia unidade operasional sira 1 x 326 kW, Pelton-type kapasidade 326 kW ho produsaun likidu anual 1,452,000 kWh.
Maibe hetan falha iha startup dahuluk, tanba impaktu husi inundasaun neebe konsege hasai penstock, maibe esforsu hodi restaura penstock no mantein la adekuadu, tanba falta soldadura entre kanu sira fo impaktu ikus iha tinan 2008 too ohin loron la funsiona.
Xefe Suku Gariuai, Arlindo Freitas Belo sente triste, tanba MiniHidro Eletrika refere atu fo benefisiu ba komunidade no nasaun, maibe ikus avaria la halo manutensaun husi inisu avaria too ohin loron.
“Paradu hanesan nee ami sente triste, tanba nee mak hau eleitu iha 2017 hatoo proposta ba Governante sira, maibe la tau konsiderasaun too ohin loron,” Arlindo hatoo ba Sekretariu Estadu ba Eletrisidade, Bee no Saneamentu liu husi diskursu iha Sede Gariuai, Segunda (24/02/2025).
Hatan ba kestaun nee, Sekretariu Estadu ba Eletrisidade, Bee no Saneamentu Santos Noronha hateten, estabelesementu sistema MiniHidro Eletrika refere husi parseiru Estadu Timor Leste, maibe paradu tinan barak, tanba laiha sustentabilidade, maibe Governu ona esforsu liu husi ekipa halo levantamentu foun hodi reativa hikas.
“Hau mai ho ekipa boot mai hamutuk atu haree fila fali halo fali levantamentu dadus foun ba utilizasaun MiniHidro nee ba oin haree took karik iha posibilidade utiliza mos ba fornesimentu bee moos, laos deit utiliza ba enerjia eletrisidade,” hateten Santos Noronha ba jornalista sira iha Sede Suku Gariuai molok ba vizita fatin MiniHidro Eletrika.
Tuir Sekretariu Estadu nee katak, MiniHidro Eletrika refere ho kapasidade 326 kWh neebe estabelese iha tinan 2005 distribui enerjia eletrisidade fo asesu ba komunidade sira hahu operasaun iha tinan 2009 no paradu tinan 2013, tanba sistema HVR iha sentral avaria hodi la kontinua fornese enerjia eletrisidade ba komunidade sira.
Entertantu ho ekipa konjunta husi Sekretariu Estadu ba Eletrisidade, Bee no Saneamentu neebe halo levantamentu iha loron 24 Fevereiru 2025 neebe kompostu BTL, EDTL DNRE, DGREAS, DNRAS, SEEAS no SMASEA.
(EST 2)