DILI, STLTIMORLESTE.com – Bankada Partidu FRETILIN deklara Prezidente Republika (PR) José Ramos Horta nomeia Afonso Carmona nuudar Prezidente Tribunal Rekursu (PTR), hanesan eskandalu boot no kontra konstituisaun Republika Demokratika Timor Leste (K-RDTL).
Deputadu Bankada Partidu FRETILIN, Joaquim dos Santos katak, nomeiasaun Prezidente Tribunal Rekursu nuudar eskandalu boot no kontra konstituisau tanba Juiz Afonso Carmona dadauk nee ho kategoria Segunda Klase no halo Knaar iha Tribunal Primeira Instansia, nuudar Administrador Tribunal Distrital Dili.
“Bankada FRETILIN hakarak denunsia katak nomeasaun neebe Prezidente Republika José Ramos Horta halo ba Dr. Afonso Carmona hanesan esklandalu boot ida no tau iha perigu indepedensia no imparsialidade Tribunal nian,” hatete Deputadu Joaquim dos Santos Borululi liu husi komferensia Impresa neebe halao Iha sala Bankada Partidu, Dili, Kuarta (30/04/2025)
Nia hatutan, nomeasaun nee mos sei harahun Sistema justisa neebe tau-aas sistema meritu no integridade orgaun judisial nian, no klaramente viola Konstituisaun Republika Demokratika Timor-Leste nian.
Eskandalu neebe mosu iha nomesaun Prezidente Tribunal Rekursu, hahu ho Alterasaun ba Lei Organizasaun Judisiaria, neebe aprezenta husi Governu ho karater Urjensia.
Tanba iha proposta alterasaun nee, Governu husu atu muda kriteria ba Prezidenti Tribunal Rekursu nia, bele mai husi Juiz sira iha kategoria neebe deit no husi Tribunal nivel ida neebe deit.
“FRETILIN konsidera alterasaun nee viola Konstituisaun no subar interese polítika hodi hafraku Sistema Judisiariu no kontrola Orgaun Judsiariu ba interese partidu sira iha ukun. Tentative nee viola prinsipiu Separasaun poder no interdependensia orgaun Soberania sira neebe kontempla iha artigu 69 Konstituisaun Republika demokratika Timor-Leste,” dehan nia.
Nia akresenta liu tan katak, Kona-ba nomesaun Prezidente Tribunal Rekursu, Konstituisaun fo dalan klaru hela, katak nomeia husi Juiz sira neebe hola parte iha Tribunal Rekursu. Ida nee mak pratika neebe durante nee halo husi Prezidente Xanana Gusmão, Prezidente José Ramos Horta (primeiru mandatu), Prezidenti Taur Matan Ruak no Prezidente Francisco Guterres Lu-Olo, tanba interpreta artigu 124.°, n.° 3, husi Konstituisaun.
Maibe Teki-teki Governu mai ho alterasaun lei ba Organizasaun Judisiaria hodi fasilita nomeasaun Juiz “favoritu” Governu no Prezidente nian, alterasaun lei nee promulga iha loron nee kedas halo nomeasaun ba Prezinti Tribunal Rekursu foun.
Tanba Dr. Afonso Carmona, antes nee nuudar Juiz titular ba kazu alegasaun korupsaun hasoru Sr. Francisco Kalbualdy Lay, atual Sekretariu Jeral Partidu CNRT no Vise-Primeiru Ministru iha Federasaun Futeboll Timor-Leste nian. Juiz nee rasik, rai iha Gaveta hodi la prosesa ka la despaixa kazu nee too tempu liu deit hodi preskreve no la iha mandatu kapturasaun no Julgamentu.
Aktu sira nee hotu hatudu intensaun no objetivu klaru hafraku no harahun sistema justisa no detroi estadu diireitu demokratiku hodi aumenta orgaun judisiaria ninia dependénsia ba poder polítiku, atu nunee ema ida mak sei hetan poder absolutu iha ita nian nasaun. No Justisa sei servi deit ba poder politiku nia hakarak.
FRETILIN defende konstituisaun RDTL mak mata dalan ba vida estadu direitu demokratiku. FRETILIN sei kontra esforsu hothotu neebe atu harahun Sistema Justisa iha Timor-Leste no kontra estratejia organizado no sistematiku neebe IX Governu halo atu halo interferensia ba justisa iha Timor-Leste, FRETILIN kompromete atu lori alterasaun Lei Organizasaun Judisiaria ba Fiskalizasaun Konstituisionalidade.
Entretantu Deputadu Bankada Partidu Kongresu Nasional Rekunstrusaun Timorense (CNRT) Patrocínio Fernandes katak nia parte lakoi fo komentariu ba deklarasasaun husi Bankada FRETILIN tanba atu konstitusional ga lae nee tribunal mak bele deside.
“Posizaun politika hau labele fo fali resposta ba sira nia opiniaun politika. se mak iha kompetensia atu hatete nee konstitusional ga la konstituisional nee laos Parlamentu no nein Bankada parlamentar knar oposizaun nia maibe Tribunal mak bele deside konstitusional ga inkonstitusional,” hatete Deputadu Patrocínio Fernandes.
Nia dehan, rezistensia Bankada Parlamentar ida ho ninian posizaun politika nee normal, Bankada CNRT la kbit atu bandu bankada oposizaun ATU labele halo ida nee ga, nee labele, nee sira nia direitu atu halo komunikadu imprensa no deklarasasaun politika.
Nia mos akresenta katak, nomeisaun Prezidente Tribunal Rekursu nee Kompetensia Prezidente Republika nian, Bankada governu la iha komentariu ba ida nee tanba Parlamentu National halo ona alterasaun lei no Prezidente Republika iha dalan atu halo nomeisaun.
“Neebe ita lalika halo komentariu komentariu sira neebe antisipadamente no halo tribunal mos atrapalladu fali, husik ba sira lori ba tribunal karik tribunal sei deside tuir ninia konsiensia, hodi asegura katak funsionamentu instituisaun estadu nian nee orgaun idak-idak iha nia kompetensia atu deside tuir ninia konsiensia,”
Entretantu molok iha loron Tersa Feira (29/04) Prezidente Republika (PR) Jose Ramos Horta fo ona pose ba Doutor Afonso Carmona asumi kargu nuudar Prezidente Tribunal Rekursu (PTR).
(alb)
