DILI, STLTIMORLESTE.com – Prokurador Jeral Republika (PJR) Alfonso Lopez relata relatoriu annual ba Prezidente Republika (PR) Jose Ramos Horta.
Bainhira remata hasoru malu Prokurador Jeral Republika (PJR), Alfonso Lopez ba jornalista iha palasiu Prezidensia Nikolau Lobato, Bairru Pite, Tersa (29/04/2025) hatete, ohin mai relata relatoriu annual ba Prezidente Republika Jose Ramos Horta.
“Ohin loron PJR presta relatoriu anula, hanesan sita iha konstituisaun RDTL artigu 132, PJR iha obrigatoriu presta informasaun anual ba ita nia Prezidente Republika, no ba ita nia Parlamentu Nasional,” katak PJR nee.
PJR dehan, Iha enkontru nee koalia PJR nia mandatu tinan haat sei termina too posse foun nee laos PJR nia kompetensia, mais ida nee PJR hatoo nia orgullu kooperasaun instituisional, liu-liu ho Prezidente Republika neebe koretu, iha respitozu. Klaru nuudar PJR sempre orgullu, atu asume ho profisaun ida nee, no sempre kolabora ho Estadu kualker momentu.
“Relatoriu ida nee mos simpitiza katak durante anu 2024, ita relata mai anu 2025 iha kazu neebe PJR remata nee melora diak liu tan 25%, nee dehan kompara ho 2024 diak liu. Mezmu ita rekonese katak, insufisiensia ita nia prokurador sira, majestradu neebe presiza ba oin aumenta numeru majestradu. Tanba ita nia numeru majestradu nee uitoan liu kompara ho ita nia juiz sira. Iha munisípiu ita nia prokurador sira nain tolu, juiz nain lima, entaun ida bainhira ita halo julgamentu, entaun vitíma, suspeitu, sasin sira tenke hein, no balun too kalan,” dehan nia.
PJR mos hatoo kona-ba kondisaun, liu-liu ba konstrusaun materiais nian, haree katak agora melora diak liu iha tinan liu ba, halo rehabilitasaun ba konstrusaun neebe hatoo ona tinan barak ona, liu-liu halo rehabilitasaun ba edifisiu Prezidensia Prokurador sira iha Oekusse, Suai no mos agora iha Baukau lao hela. Depois iha Lospalos mak inagura tiha ona Prokurador Primeira Instansia no rezidensia, Prezidente Republika mak ba inagura.
“Ita agradese tanba ita nia governu, ita nia Parlamentu Nasional mos aprova prevee osan atu halo edifisiu foun, no rezidensia iha Same. Tanba liu-liu ema Same laiha dalan ba Suai nian, dalan sei at hela no laiha dalan direta ba neeba. Agora formasaun lao hela, Ministeriu Publiku mos kolabora ita nia Governu ida nee liu-liu Ministeriu Justisa, tanba iha neeba estabelese orgaun ida konsellu koordendasaun, konsellu konsultivu, entaun PJR sempre kolabora liu-liu kona-ba formasaun. Ita rona ita nia prokurador neebe formandu sira agora faze pratika hela iha Lisboa, prokurador nain hitu, la kleur tan fulan Junu sei mai no sira, konsellu Ministeriu Publiku sei delibera, sira sei tama integra iha prokurador estajiariu, entaun sira bele kaer prosesu baibain,” katak nia.
Nia hatete, presiza Gabinete Sentrais, liu-liu Gabinete Sentrais balun presiza majestradu, mais majetratura laiha, liu-liu ba kooperasaun internasional no materia penal. Kona-ba ida nee primeiru istoria, primeira esperiensia mak ba kazu ida husi Filipina Fujitivu Arnolf Teves.
“Ita iha kooperasaun ida metin, ho autoridade sentral Filipina, entaun PJR iha kolaborasaun neebe diak, kapasita Ita haree katak, desizaun Tribunal, primeiru iha fulan Junu deside katak, Fujitivu Arnolf Teves nee atu estradita, Tribunal Estadu Filipina husu atu estradita, ita nia Tribunal Juiz Konselleiru aseita, konkorda estradita. Nufim parte husi arguidu diskorda sira halo rekursu, entaun plenariu ida foun mak iha Tribunal Rekursu mak toma ida nee. Ita haree katak, juiz sira revoga tiha desizaun Tribunal Rekursu, juiz Konselleiru nain tolu katak, la admite estradita, entaun iha fulan 24 Marsu 2025, ita nia adjuntu halo rekursu ba desizaun Tribunal, agora ita hein deit, desizaun Tribunal Rekursu koletivu bele deside, liu-liu ba fiskalizasaun konkretu konstitusionalidade,” dehan nia.
Aleinde nee Kazu Soke Mate Zizelma, PRJ ho Prokurador hatama ona rekursu dentru prazu atu revoga tiha desizaun Primeiru Instansia.
“Kona-ba, ita nia joven ka alin Zizelma Maria Fatima, ita hotu rona nia mate, ita hotu tristeza boot. PJR ho prokurador ita halo hatama ona rekursu dentru prazu, atu revoga tiha desizaun Tribunal Primeira Instansia no bele husu re-julgamentu tau pena agrave, mais agora Tribunal Rekursu, depende desizaun Tribunal Rekursu,” katak Alfonso.
Nunee mos Kona-ba PJR nia mandatu nee determina foin periodu nee, lei hatete bele estende tinan haat fali, renovavel umavez, mas nee lei mak hatete, maibe nee laos PJR nia kompetensia, kompetensia Prezidente Republika, governu, rona mos konsellu tama iha nee.
Entaun loron 29 Marsu ida nee mais too Prokurador Jeral Republika foun, nia bele lao iha artigu 26. Mandatu remata ohin, soke too hein iha estatutu artigu 26 nee too posse foun nee, nomeia no posse husi Prezidente Republika, bainhira posse ona apartir PJR bele saida ona.
“Too agora hau la konhese PJR foun, ohin ita nia Prezidente Republika mos la koalia kona-ba ida nee,” hakotu nia.
(eme)
