DILI, STLTIMORLESTE.com – Prezidente Republika (PR), Jose Ramos Horta husu Prezidente Autoridade Munsipiu sira labele halo politizasaun, maibe tenke koopera ho partidu hotu.
Prezidente Republika hatoo kestaun nee liu husi diskursu, bainhira vizita Eskola Sekundaria Jeral Publiku Suai, Sesta (28/03/2025).
“Hau husu ba líder sira munisípiu labele halo deit politizasaun, tanba uluk iha VIII bainhira governu aitonka tama, Partidu FRETILIN mak raut munisípiu sira hotu, tau Prezidente Munisípiu nee kuaze 100% FRETILIN. Kuitadu, parseiru PLP, KHUNTO, han mak rebusadu, mas depois Prezidente Munisípiu FRETILIN tama nee kuitadu sira dasa nee mos hasai hotu kedas. Nee hau haree hau nia matan iha Aileu, kuitadu, ema dasa rai nee mos hasai,” dehan PR Horta.
Prezidente Republika hatete, Governu anterior mos sempre halo politizasaun tanba nee hasai hotu funsionariu too kliner sira dasa rai nee agora CNRT ukun fali keta halo tuir.
“Agora CNRT tama labele, CNRT mos halo fali nunee. Pur ezemplu CNRT raut munisípiu sira hotu-hotu, PD kuitadu, hetan deit aifarina pedasuk ida, ka rua. Hau husu ba sira, tanba dala ruma sira rasik lakohi koalia ho se mak iha governu, sira deit mak loos, ami mak loos deit, uniku nee mos sala,” katak PR Horta.
Prezidente dehan, balun kritika beibeik loron-loron iha Parlamentu Nasional kritika CNRT, kritika maun boot Xanana.
“Sira ibun boot iha Parlamentu Nasional, dala ruma haree, tanba hau dala barak la haree, kleur tiha mak hau loke telefone, hau haree deputada balun hakilar iha neeba. Kuitadu, Avo Nana nee idade 78 ona, ema nee matenek kakutak. Fo dokumentu ida 400, 500 pajina nia lee hotu nia lee hotu kedas. Nia kakutak mamar, tama nia kakutak. Nia mak manan ba ita tasi mane nee, laos ema seluk, hau nia intervensaun kuaze zero, parte tekniku nee hau laiha liu intervensaun, husi kotuk iha Australia koalia iha neeba, iha media defende governu nia pozisaun. Maibe negosiasaun nee Xanana mak dirije, fronteira terrestre ho Indonezia konfia maun boot Xanana,” katak Horta.
Xefe Estadu dehan, buat neebe Xanana Gusmão halo, nia hakarak halo diak ba povu, diak ba futuru. Dala ruma, nia halo buat balun, ema la hatene, la komprende kritika, maibe depois afinal nia iha razaun.
Tanba nia mak FRETILIN sei moris, eroi sira lubuk ida neebe fundador FRETILIN iha 1975, sira neebe kaer kilat iha ailaran. Hetan derota militar iha 1981, laos derota polítika, derota militar. Baze apoiu komite sentral FRETILIN se mak hadia fila fali, halibur fila fali, ho estratejia luta foun Xanana.
“FALINTIL mos mout nee laos tanba FALINTIL Timoroan sira la kombate diak, diak tebes-tebes, sira hotu-hotu iha mundu admira povu nee nia luta. Maibe Xanana mak hadia fila fali FALINTIL too ohin, nia mak hatete ba hotu hotu rekonsialiasaun, laiha tan pro-autonomia ka milisia, ka saida, hotu-hotu. Tanba nasaun livre ona, indepedente ona, líder neebe matenek buka hadia, halibur ema hotu-hotu nee mak nia halo. Hahu kedas iha 1999, laos deit 1999, tempu luta kedas, uluk FRETILIN oho elementu sira seluk, inkluidu Igreja, tanba FRETILIN nia geolojia, Igreja la aloka, Xanana mak hahu dialogu ho Don Martinho da Costa Lopes iha Mehara neeba.
“Ho Mario Carascalão, Amu Belo lori povu unidu too 1999 referendum. Hau 1975, Nicolau Lobato orden ba hau, ba Nova Iorke ba advoga ita nia kauza nee mak hau kumpri tinan 24 iha liur. Purtantu ami neebe uluk iha liur, Marí Alkatiri ba Mosambike hela iha neeba tinan 24, estuda direitu, organiza FRETILIN iha Maputo, Abilo Araujo iha Portugal, Rogerio Lobato ba buka apoiu militar, Roque Rodrigues sai reprezentate iha Angola, sira hotu-hotu servisu. Nee duni hau husu ba Partidu CNRT, primeiru tau matan didiak ba PD, imi labele sobak buat hotu-hotu depois PD ba han deit ruin,” katak Horta.
Hanesan uluk halo PLP Taur Matan Ruak momentu nee frustrasi loos, krekas loos, tanba FRETILIN fo deit manu ruin ba nia, imi labele halo tuir fali. Buka koalia halo esforsu ho FRETILIN koalia ho FRETILIN ho KHUNTO, PLP. Bele diferensa oi-oin mas labele odiu malu.
(eme)
