DILI, STLTIMORLESTE.com – Prezidente Asosiasaun Majislatura Judisial, Antoninho Gonçalves hatete, bainhira Prokurador atu halao investigasaun ba prosesu Zizelma nian, tenke kaer ba iha prinsipiu rua.
“Iha kazu nee prinsipiu rua mak Prokurador tenke kaer, prinsipiu oportunidade, signifika kuandu polisia lori kazu nee ba iha Prokurador, no Prokurador sira iha prinsipiu oportunidade katak bele arkiva ka lori ba oin, se lori ba oin sira kaer tan prinsipiu legalidade,” dehan Prezidente Asosiasaun Majislatura Judisial, Antoninho ba jornalista STL iha Kaikoli, Dili, Segunda (08/04/2025).
Nia hatutan, iha konstituisaun artigu 132 hateten, Prokurador sira defende legalidade demokratika no sira mak promove asaun penal ba iha Tribunal sira mak akuza no halo akuzasaun.
Antoninho dehan, deside hodi lori prosesu nee ba iha prosesu sumariu, nia bazeia ba prinsipiu legalidade la arkiva ba oin tanba ema mate, sala kedas iha prosesu sumariu tuir los labele sumariu, tenke primeiru interogatoriu tanba kazu nee komplikadu, no nia koalia tanba uluk asumi mos knaar hanesan Prokurador, la kritika maibe se deside ona agora prosesu lao ba oin.
Koalia hanesan Prokurador kazu nee komplikadu, tanba iha krimi ema mate omisidiu neglijente iha artigu 140, krimi kondusaun sem karta 207 nia kastigu tinan 2 ka multa no krimi kondusaun perigoza iha artigu 209 nia kastigu husi tinan 1 to tinan 4, tanba nee tuir lo-loos ba ho prosesu komun.
Maibe respeita Prokurador nia desizaun ba ho prosesu sumariu. Kona-ba Juiz simu prosesu iha prinsipiu rua Juiz aktivu no Juiz pasivu. Juiz pasivu katak simu prosesu no bazeia deit ba saida mak iha autos laran, Juiz aktivu tenke book aan hare prosesu nee kompletu ka lae, se haree la kompletu haruka Ministeriu Publiku halo kompleta ka rezeita akuzasaun haruka aprofesoa fali. No Juiz bele uza nia prinsipiu haruka akuzasaun fila hodi halo kompletu.
Kona-ba indemnizasaun husu ba lezadu mak deside, se Juiz mak deside bele mosu interprerasaun barak, tanba nee se Juiz la apura la iha dadus konkretu kona-ba indemnizasaun, mezmu prosesu krimi remete ba iha prosesu sivil mak deside.
“Krimi sira neebe sita nee la hatene tama iha akuzasaun ka lae, se tama krimi nee la bele hetan tinan 3 deit, tanba iha akomula krimi tolu ho nia pena unika, tanba nee Juiz prosesu tenke atensaun, pena abstrata uluk depois mak pena unika, se sira halo rekursu fali Tribunal Rekursu mak deside, tuir regra Tribunal Rekursu deside, bele halo fali julgamentu foun, bele mantein ho desizaun Tribunal Primera Instansia nian,”.dehan nia.
Iha fatin ketak, Akademiku Universidade Nasional Timor Lorosae (UNTL), Rafael de Jesus dehan, ema hotu haruka ba lei neebe iha, maibe halo justisa neebe justu ba ema hotu.
“Ema hotu hakruk ba lei neebe iha, maibe hakarak justisa neebe justu ba sira no justisa neebe tuir duni lei,” dehan nia.
Nia dehan, prosesu Zizelma nee halo publiku barak preokupa ho servisu autor judisial sira nian, tanba nee ho esperansa katak ba oin sei iha planu neebe diak atu autores judisial sira halao knaar tuir lei neebe iha.
(ter)
