DILI, STLTIMORLESTE.com – Komisaun Anti Korupsaun (KAK) realiza eventu internasional iha luta kontra korupsaun hamutuk ho komunidade internasional iha United Nations Convention Against Corruption (UNCAC) nian mahon neebe Timor Leste ratifika iha tinan 2008 nuudar Estadu parte ida, hodi halo avaliasaun ba nasaun membrus sira no mos hetan avaliasaun husi nasaun membrus UNCAC seluk.
Tinan 2025 nee, ba daruak TL hetan oportunidade sai uma nain ba Vizita Nasaun ba Revizaun Konvensaun Nasoins Unidas Kontra Korrupsaun (UNCAC) Timor Leste nia Implementasaun Kapitulu II (Medida Preventiva) No V (Rekuperasaun Patrimoniu) neebe halao durante loron tolu. No nasaun rua (2) neebe oras nee mai vizita TL no halo revizaun UNCAC nian maka Marshall Islands no Bulgaria.
“Realizasaun eventu internasional importante ida nee hatudu ba mundu katak, Governu no povu TL iha komitmentu boot ba luta koletivu ba prevene no kombate korupsaun,” dehan Komisariu Komissaun Anti Korupsaun, Rui Pereira dos Santos iha ninian intervensaun, Tersa nee (27/05/2025) iha MNEC.
Komisariu hatutan, eventu internasional ida nee marka momentu krusial iha kontinuasaun esforsu luta kontra korupsaun no komitmentu boot povu no nasaun doben TL nian atu implementa boa governsaun, tane aas prinsipiu transparansia, akuntabilidade no integridade.
Esplika tan, prezensa Governu, autoridade judisiariu, setor privadu, sosiedade sivil no akademia ho nia kompromisu makaas atu prevene no kombate korupsaun iha ita nia nasaun nia laran.
Komisariu dehan, TL nian enkuadramentu anti korupsaun implementa legal no institusional oin-oin reforma sira neebe alina ho TL nia kompromisu sira iha UNCAC nia mahon. No Komisariu mos rekonhese katak, dezafiu sira nafatin, no avaliasaun no kolaborasaun kontinua mak esensial atu atinji progresu neebe dura.
Esplika tan, siklu daruak husi revizaun UNCAC nian katak, foka ba medida preventiva sira no rekuperasaun patrimoniu nian, xave rua pilar sira neebe sai instrumental hodi harii sistema anti korupsaun neebe metin no efetivu.
Nia dehan, durante vizita nee, TL sei iha oportunidade atu envolve iha diskusaun produtivu sira, fahe hanoin sira no simu buat neebe iha valor feedback husi ekipa revizaun neebe mak respeitadu. Partisipantes sira ninian matenek neebe sei akumula durante diskusaun loron tolu (3) nian laran no rekomendasaun sira sei orienta CAC ba oin hodi hametin TL nian enkuadramentu legal no institusional sira, hodi garante katak TL esforsu sira atu kombate korrupsaun mantein efetivu no sustentavel.
Nia hatutan, rekonhese papel vital husi sosiedade sivil, setor privadu no parseiru internasional sira iha ida nee prosesu. Sira nia partisipasaun garante aprosimasaun ida komprensivu no inkluzivu ba kombate korrupsaun, haburas kultura integridade nian iha nivel hotu hotu sosiedade nian. Transparensia no kooperasaun maka sai hanesan sentru revizaun ida nee, no iha kompromisu tomak ba dialogu ida neebe nakloke no konstrutivu iha avaliasaun tomak.
Komisariu Rui sublinha, siklu daruak hosi prosesu auto-avaliasaun UNCAC nian ejije ona esforsu sustentavel no aprezenta dezafiu barak, partikularmente iha preparasaun no koordenasaun atu simu delegasaun husi United Nation Official Document System UNODC Sekretariadu iha Viena.
Komisariu akresenta tan, maske TL iha enfrenta obstakulu sira, CAC iha nafatin kompromisu atu avansa prosesu ida nee, partikularmente tamba Sekretariadu UNODC estende prazu ba revizaun auto avaliasaun UNCAC nian ba 2026. Ida nee estensaun fo ona tempu neebe sufisiente atu koordena iha nasional no kompleta prosesu.
Komisariu Rui iha konfiansa katak, durante loron tolu nian laran, pontu fokal sira husi instituisaun publiku, sosiedade civil no seitor privadu bele aprezenta no diskute ho delegasaun Sekretariadu UNODC no reprezentante sira husi Illa Marshall no Bulgaria nian liu hosi zoom ka video konferensia.
Komisariu Rui fiar metin katak, pontu fokal sira husi instituisaun ida idak, nudar peritu iha implementasaun UNCAC, partikularmente iha medida preventiva no politika rekuperasaun patrimoniu, sei fahe informasaun kredivel hodi produs dokumentu ida neebe metin. No dokumentu nee ho objetivu atu hametin liutan politika nasional Timor-Leste nian ba prevene no kombate korrupsaun, tuir espiritu UNCAC nian iha futuru.
Komisariu mos fo hanoin ba pontu fokal sira husi instituisaun estadu, setor privadu, no sosiedade sivil sira katak, vizita pais hanesan pasu kritiku ida, serve hanesan dialogu diretu ida hodi konfirma resposta sira iha dokumentu neebe prepara ona.
Tuir vizita ba nasaun, Sekretariadu UNODC sei publika Sumariu Ezekutivu iha fulan oin mai prosesu adisional sira sei tuir mai hodi finaliza ida nee, nudar dokumentu neebe bele estende ba tinan ida ho balun oin mai.
Ho nunee, Komisariu Rui husu ba pontu fokal sira hotu atu mantein kontaktu no komunikasaun lao hela ho ekipa neebe prepara dokumentus UNCAC nian to hetan aprovasaun final iha Konsellu Ministrus.
Iha fatin hanesan, Sekretariu Jeral Ministeriu Negosiu Estrajeiru Kooperasaun (MNEK), João Freitas Camara hateten, avaliasaun sira nee importante ba Timor Leste, tanba ho avaliasaun sira nee mak bele hametin liu tan Timor Leste nian pozisaun ba kombate Korrupasaun tuir Konvensaun internasional UNCAC nian.
“Avaliasaun sira nee importante tanba atu hadia prevensaun no kombate Korrupasaun iha Timor Leste”, nia afirma.
Aleinde nee, Xefe Ekipa UNODC Anti Korrupasaun ba Sudeste Ázia Annika Wythes hateten, avaliasaun neebe mak illa Marshall no Bulgaria halo nee, importante ba Timor Leste tanba TL hanesan nasaun neebe jove presiza avaliasaun sira hanesan atu hadia diak liuntan servisu institusaun sira liga ho prevensaun kombate Korupasaun.
No Ministru Justisa Sergio Hornai hateten, ohin Timor Leste realiza sorumutu importante ida para afirma komprimisiu ba luta kombate korrupasaun too tuir dokumentu UNCAC Kapitulu II ba Medida Preventiva no kapitulu V Rekuperasaun Patrimoniu.
(ter)
