BAUKAU, STLTIMORLESTE.com – Eis Prezidente Republika (PR) no Primeiru Ministru, Taur Matan Ruak rona preokupasaun husi veteranus no kombatentes sira iha Zona Baia Leste liu husi dialogu, neebe realiza iha Suku Maluru, Postu Administrativu Matebian, Munisipiu Baukau.
Xefe Suku Maluru, Nuno Florindo esplika, dialogu refere realiza inisiativa husi Autoridade Suku, tanba haree husi lista edital ba kombatente no veteranus neebe rejistu iha tinan 2009, barak hetan diskriminasaun husi dedikasaun neebe Governu liu husi Ministeriu Asuntu Kombatentes Libertasaun Nasional atribui la tuir kombatente no veteranus sira nia sakrifisiu uluk kontribui ba luta libertasaun patria.
Nunee Autoridade Suku inisia planu realiza dialogu hodi veteranus no kombatentes sira hatoo preokupasaun kona-ba lei kombatente no veteranu neebe Governu liu husi Ministeriu Asuntu Kombatentes Libertasaun Nasional altera.
“Hau agradese ba sua eselesia bele mai ami nia fatin, ami bele hatoo preokupasaun sira liu-liu martires, frente klandestina neebe hasoru diskriminasaun ba lei sira neebe nain governante sira preve,” Xefe Suku Maluru agradese ba prezensa Eis Prezidente Republika no Primeiru Ministru iha fatin Zona Baia Leste dialogu ho veteranus sira, Sabadu (05/04/2025).
Nuno Florindo katak, dialogu nee prefere liu kona-ba alterasaun lei neebe limite joven uluk kontribui Libertasaun Patria mate iha ai-laran, inklui veteranus no kombatente neebe la hetan pensaun kada fulan, tanba atribui grau 0a3.
Nia sublina, liu husi dialogu nee bele ajuda veteranus no kombatente inklui familia martires joven sira bele hatoo preokupasaun direita ba funu nain, nuudar mos eis Prezidente Republika no Primeiru Ministru bele konsulta parte hotu, hodi fo solusaun ba preokupasaun sira.
“Ami husu eselensia nia prezensa atu rona Frente hotu-hotu nia hanoin, tanba problema veteranus, problema nasional, espera dialogu nee eselensia bele lori lian lia laek sira ba nasional,” Nuno Florindo akresenta.
FALINTIL Libertasaun Nasional, Marcos da Cruz Soares “Boulesa” agradese ba inisiativa parte suku neebe bele realiza dialogu no partisipa husi Eis Prezidente Republika no Primeiru Ministru.
Boulesa hatete, asuntu veteranu no kombatentes neebe Governu liu husi Ministeriu Asuntu Kombatentes Libertasaun Nasional anunsia ba publiku kuaze dedikasaun neebe atribui konsidera hamosu diskriminasaun no kria preokupasaun, tanba durante luta ba Libertasaun Patria povu sofre no kontribui makaas, maibe hafoin ukun aan Estadu Timor Leste fo rekonhesimentu ho pensaun kada fulan ba parte balun deit no parte balun la hetan, tanba Politika Governu.
“Agora ami nia maluk la hetan pensaun mate saugati deit, sira neebe sei joven mate iha ai-laran laiha pensaun, tanba laiha feen oan, presiza fali nia oan feen mak iha direitu, mais momentu nee laiha feto atu toba hamutuk hetan oan,” katak Boulesa.
FALINTIL nee husu Governu atu responde preokupasaun familia veteranus no kombatente neebe ezije, tanba barak la satisfas ho alterasaun lei neebe la fo pensaun ba veteranus no kombatente neebe mate iha ai-laran sei klosan.
Nia katak, presiza Governu no Estadu Timor Leste responde, tanba oferese aan ba mate, tanba hakarak Timor ukun aan, maibe Timor ukun aan tenke fo rekonhesimentu ba veteranus, martire no kombatentes tenke iha liu-liu martires, tanba Timor Leste iha kultural atu halo tuir.
Veteranus tinan 24 nee husu Eis Prezidente Republika Taur Matan Ruak buka dalan no konsulta Governu hodi fo solusaun ba asuntu Veteranus no Kombatentes neebe too ohin loron barak seidauk hetan valorizasaun.
“Dehan Timor ukun aan ona, maibe balun-balun seidauk ukun aan, tanba nee hau rekomenda ba maun boot Taur Matan Ruak buat neebe haree karik, too iha nasional hatoo para atende ami veteranus mate restu balun sei kiak,” hateten Boulesa.
Veteranus tinan 24 nee katak, funu remata deklara Timor ukun aan, maibe veteranus barak moris iha kondisaun kbiit nato’on, tanba nee husu fo solusaun ba problema veteranus.
Enkuantu eis Prezidente Republika no Primeiru Ministru, Taur Matan Ruak hatete, hafoin taka sai lista veteranus neebe rejistu iha tinan 2009, veteranus sira iha fatin-fatin hatoo preokupasaun kona-ba buka dalan, lalaok no esforsu atu rezolve problema veteranus.
Tanba veteranus neebe rejistu iha tinan 2003 no 2005 simu ona pensaun iha tinan 2008, enkuantu seluk neebe rejistu iha 2009 liu ona tinan 10 resin, maibe too ohin loron seidauk rezolve, tanba lista taka sai lista edital veteranus 2009, iha loron 15 Janeiru tinan nee, maibe mosu preokupasaun, tanba barak hetan diskriminasaun.
Nunee eis Prezidente Republika foti insiativa realiza komunikadu imprensa hodi apela ba veteranus hotu iha territoriu nasional atu idak-idak foku hadia dadus, maibe iha duni rezultadu husi komunikadu imprensa, tanba veteranus sira koopera ho Konselhu Kombatentes Libertasaun Nasional no Ministeriu Asuntu Kombatentes Libertasaun Nasional liu husi submete dadus reklamasaun no kontestasaun.
“Hau kontente rona, haree veteranus sira komprende, koopera ho Konselhu Veteranu Ministeriu Antigos Kombatentes para hadia dadus rejistu 2009 nian,” Taur akresenta.
Nia argumenta, mezmu kontente haree veteranus sira koopera hadia dadus 2009, maibe preokupa tanba hamosu diskriminasaun husi alterasaun lei neebe la fo vantajen ba veteranus sira balun simu no balun la simu.
Nia sublina, alterasaun lei la fo vantajen, tanba veteranus 0a3 la hetan pensaun, 4a7 simu pensaun dala ida enkuantu grau 8a14 too 20a24 simu pensaun husi Estadu kada fulan.
“Nee katak modelu hamoris diskriminasaun, pior liu foin daudaun iha alterasaun ko’a tan sira neebe mate joven iha ai-laran. Hau rona katak Parlamentu aprova ona atu simu fali, nee sinal diak,” Taur akresenta.
Entretantu dialogu nee realiza iha Zona Baia Leste no hetan partisipasaun masimu husi veteranus no komunidade Postu Administrativu Matebian inklui veteranus balun husi Munisipiu Vikeke no Lautem.
(tom)
