Tinan Naruk Ona Komunidade Suku Tirilolo Sosa Bee Moos

Komunidade sosa bee iha tanki. (Foto: Espesial)

BAUKAU, STLTIMORLESTE.com – Tinan naruk ona komunidade husi Aldeia Betulale no Lutumutu iha Suku Tirilolo, Postu Administrativu Baukau Vila, Munisipiu Baukau, sosa bee moos hafoin utiliza ba nesesidade loron-loron.

Munisipiu Baukau area luan 1,502.12 Km² ho bee matan permanente hamutuk 609 no bee matan periodiku hamutuk 426 eziste iha Suku no Aldeia sira, neebe Postu Administrativu Baukau Vila rasik iha bee matan permanente hamutuk 194 eziste iha Suku 13.

Suku 13 mak hanesan Seiçal, Buruma, Kaibada Makasae, Gariuai, Uailili, Buibau, Builai, Samalari, Bukoli, Triloka, Kaibada, Bahu no Tirilolo.

Suku Tirilolo rasik iha Aldeia neen mak hanesan Aldeai Lialai-Lesu, Kaisidu, Parlamentu, Ossoua, Lutumutu no Betulale neebe iha tinan 2024 rejistu populasaun mane 5.399 feto 5.204 husi xefe familia 2.020.

Maibe husi Aldeia Lealesu, Kaisidu, Parlamentu no Ossoua uma kain sira kuaze asesu ona bee moos, tanba hetan apoiu husi World Vision Timor Leste neebe kanalizasaun bee moos husi Suku Triloka mezmu ho debitu natoon.

Enkuantu aldeia rua seluk hanesan Aldeia Lutumutu no Betulale rejistu habitante mane no feto hamutuk 7.826 husi Xefe familia 1.337 neebe lokaliza besik liu rezidensia Administrasaun Autoridade Munisipiu Baukau, uma kain 25% kontinua halerik ba bee moos, tanba seidauk hetan kanalizasaun husi parte relevante sira, nunee obrigatoriu sosa husi Bombeiru faan bee hafoin utiliza ba nesesidade loron-loron, hanesan uza ba tein no seluk tan.

“Komunidade aldeia rua nee 25% sosa bee moos nee inisiu tinan 2000 too agora, tanba seidauk asesu bee moos mak husi area Tribunal nian tun ba tama Aldeia Betulale area Reamenau nian too SMU 01 agora daudaun seidauk asesu bee moos,” hateten Xefe Suku Tirilolo, Elvino Freitas Belo ba STL iha Vila Nova, Sesta (09/05/2025).

Elvino katak, iha prosesu Timor ukun aan ho ezistensia Bee Timor Leste, Empreza Publiku (BTL, EP) distribui ona bee moos ba komunidade sira hela iha sidade Baukau Vila, inklui komunidade Aldeia Betulale no Lutumutu liu husi kanalizasaun, maibe komunidade husi uma kain neebe asesu bee moos husi BTL foin 75% no 25% seidauk asesu bee moos husi BTL, tanba seidauk kanaliza.

Elvino relata, husi komunidade uma kain 25% neebe seidauk asesu bee moos, daudaun sosa bee moos husi Bombeiru (transporte tanki faan bee) hafoin utiliza ba nesesidade kada loron, maibe sosa bee moos nee, laos komunidade husi uma kain neebe la hetan kanalizasaun BTL nian, maibe kliente BTL rasik mos sosa bee moos, tanba BTL nia fornesimentu bee la sufisiente.

“Kliente BTL mos ita haree kontinua sosa bee, tanba ita haree debit bee la makaas. Sosa bee nee fo impaktu, tanba kada tanki ida faan tuir nia distansia, se besik US$ 10.00, maibe hanesan ba Rumah Sangat Sederhana (RSS) no Planaltu nian US$ 12.00,” Xefe Suku Tirilolo Elvino Freitas Belo akresenta.

Elvino argumentu, kliente BTL no laos kliente BTL iha Suku Tirilolo, liu-liu iha Aldeia Lutumutu no Betulale neebe sosa bee moos husi bombeiru kada tanki ida ho folin US$ 10.00 no US$ 12.00 neebe aplika bazeia ba distansia.

Elvino konsidera, iha faze ukun aan maioria komunidade sei moris ho vida agrikultura neebe laiha rendimentu sustentavel, maibe sosa bee hafoin utiliza ba nesesidade kada loron, nee fo impaktu ba vida ekonomika familia.

“Fo impaktu tebes ba ita nia komunidade kbiit natoon sira, tanba barak laiha rendimentu, maibe bee neebe sira asesu hola, afeta tebes ba komunidade sira, razaun tanba haree sira nia oan neebe eskola, maibe haree sosa bee, hanesan lideransa preokupa tebes,” Xefe Suku Tirilolo Elvino Freitas Belo espresa.

Elvino hateten, mezmu kada tinan Suku rasik iha orsamentu husi Programa Nasional Dezenvolvimentu Suku, maibe labele halo kanalizasaun bee moos ba komunidade sira, tanba bee matan permanente neebe besik ho debitu natoon tebes neebe daudaun jere ona husi BTL.EP.

Elvino katak, atu fo solusaun ba komunidade sira neebe seidauk asesu bee moos, hanesan lideransa komunitariu halo deit koordenasaun, maibe atu implementa dezisaun iha entidades relevante hanesan BTL,EP, tanba BTL mak nain ba bee moos.

Liga asuntu nee, STL tenta konfirma ho Koordenadora Bee Timor Leste, Empreza Publiku Baukau, Adriana Belo da Roza liu husi whatsApp, maibe numeru la ativu.

Munisipiu Baukau area luan 1,502.12 Km², tuir demografia 2024 rejistu habitante feto no mane hamutuk 163.462 husi xefe familia 38.668 hela iha Aldeia 281, Suku 62 eziste iha Postu Administrativu 8, hanesan iha Postu Laga, Venilale, Kelikai, Vemasi, Baguia, Matebian, Kelikai Antigu, inklui Baukau Vila rasik rejistu Aldeia 65, Suku 13 ho habitante feto no mane 56.687 husi uma kain 134.21 barak liu kompara ho Postu Administrativu seluk iha Munisipiu Baukau.

(tom)

Share it :

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *