Celestino Komprende Divizaun Administrativa Territoriu, Lori Uaitame Ba Kelikai Antigu

Xefe Suku Uaitame, Celestino Freitas Moreira. (Foto:STL/EST 2)

BAUKAU, STLTIMORLESTE.com – Xefe Suku Uaitame Celestino Freitas Moreira komprende ona Divizaun Administrativa Territoriu, lori hikas naran Suku Uaitame hamutuk ho Suku 3 seluk iha Postu Administrativu Kelikai Antigu, Munisipiu Baukau.

Atu fo hanoin fali ba publiku katak, prosesu harii ou reativa Postu Kelikai Antigu mak hanesan iha loron 26 Julhu 2022, Autoridade Suku nain 5 husi Suku Afasa, Namanei, Gurusa, Uaitame inklui Abafala, esforsu hamutuk halo audensia ho estrutura Ministeriu Administrasaun Estatal (MAE) iha tempu VIII Governu Konstitusional, neebe kompostu husi Ministru Administrasaun Estatal, Diretor Jeral Desentralizasaun Administrativu no Diretor Nasional Administrasaun Lokal atu reativa hikas Postu Kelikai antigu.

Nunee, iha loron 23 Novembru 2022, Governu liu husi Ministeriu Administrasaun Estatal aprezenta iha sorumutuk Konselhu Ministrus tempu VIII Governu Konstitusional nian, ba inisiativa alterasaun daruak Lei nu. 11/2009, loron 7 Outubru, Divizaun Administrativa Territoriu. Ho intervensaun lejizlativa hakarak fahe Postu Administrativu Kelikai ba tolu, mak hanesan Kelikai, Kelikai Antigu no Matebian, neebe hetan dezisaun final liu husi Sorumutuk Konselhu Ministru iha loron 15 Marsu 2023.

Bazeia desizaun final ba alterasaun daruak nee deklara katak, Postu Administrativu Kelikai atual okupa area luan besik 13,7%, Suku 15 ho total populasaun besik 17.471 iha Munisipiu Baukau, nunee fahe ba Postu 3 mak hanesan, Postu Kelikai atual hela ho area 46km² no Suku 5, mak hanesan Suku Baguia, Letemumu, Lakuliu, Makalaku no Bualale ho populasaun hamutuk 7.096.

Kelikai Antigu hela ho area 80km², kompostu husi suku 5 mak hanesan Suku Afasa, Abafala, Gurusa, Namanei no Uaitame ho total populasaun 5.998, nunee mos Postu Matebian iha Suku 5 mak hanesan Suku Laisorulai de Baixo, Laisorulai de Cima, Maluru, Abo no Lelalai ho nia area luan 80km² husi populasaun hamutuk 4.300.

Bazeia ba ezijensia husi komunidade suku 5 neebe liu husi nia Autoridade Suku, antes nee aprezenta ba Governu no hetan aprovasaun hodi publika iha Jornal Republika, mak iha loron 15 Junhu 2023, VIII Governu Konstitusional liu husi Visi Ministru Administrasaun Estatal, Lino Torezaun hamutuk ho Prezidente Autoridade Munisipiu Baukau sesante ho nia estrututa lansa fatuk dahuluk ba konstrusaun edifisiu Postu Administrativu Kelikai Antigu iha Suku Afasa, neebe hetan partisipasaun husi komunidade no Autoridade Suku 5 nian, hanesan Suku Afasa, Abafala, Gurusa, Namanei no Uaitame.

Nunee tempu IX Governu Konstitusional liu husi Ministeriu Administrasaun Estatal (MAE) Tomas do Rasario Cabral, iha loron 13 Dezembru 2024 nomeia Domingos Pereira lidera Postu Matebian no Francisco Matias Gusmão lidera Postu Kelikai Antigu neebe hetan nomeiasaun direita husi Governu tuir dekretu lei nu. 34 ho diploma Ministerial neebe regula funsionamentu tutela ba Autoridade Munisipal, neebe serimonia tomada pose realiza iha salaun sentru konvensoens Vila Antiga Baukau.

Hafoin serimonia pose remata, Xefe Suku Celestino Freitas Moreira hateten, populasaun Uaitame hamutuk 2.340 lakohi atu hamutuk ho Postu Kelikai, tanba distansia dook, nunee mantein ho Postu Kelikai, tanba besik.

“Sira uza obrigatoriu foti povu nia direitu tenke ba Postu Antigu, mais hau nuudar Autoridade Lokal hau sei la aseita, inklui komunidade mos lakohi ba Kelikai Antigu,” hateten Celestino ba STL iha loron 13/12/2024

Maibe iha loron 12 Fevereiru 2025, Xefe Suku nee rasik deklara hikas, estabelese Postu Kelikai Antigu husi VIII Governu Konstitusional neebe klaru ona tuir Dizisaun Administrativa Territoriu no publika ona iha Jornal da Republika, iha loron 24 Maiu 2024.

Nia reafirma, deklarasaun neebe antes nee hateten ba publiku no konsege polemika katak, komunidade Uaitame tomak rejeita hamutuk ho Kelikai Antigu, nee propaganda deit, maibe deklarasaun loos mak estabelese ona iha Divizaun Administrativa Territoriu neebe esforsu husi Xefe Suku Uaitame sesante hamutuk ho Xefe Suku nain 4 seluk, aprezenta proposta ba iha Autoridade Munisipiu Baukau kontinua ba iha Ministeriu Administrasaun Estatal, aprezenta tan ba Konselhu Ministru no ba Parlamentu Nasional hafoin Pormulga husi Prezidente Republika iha Jornal da Republika.

“Nee Dizisaun Administrativa Territoriu, Suku Uaitame prontu hamutuk Postu Antigu ho total populasaun 2.380 husi Aldeia Gamana, Gugulai Karnu’u ho Sealimu, bazeia ba Lei,” hateten Celestino ba STL iha Vila Nova, Baukau, Kuarta (12/02/2025).

Tanba antes nee Suku Uaitame rejeita hamutuk ho Kelikai Antigu mak too ohin loron seidauk iha karimbu foun pertese ba Postu Kelikai Antigu, nunee Autoridade Suku Uaitame relata ona pedidu ba Prezidente Autoridade Munisipiu Baukau atu fo solusaun ba asuntu refere, tanba fo impaktu ba nesesidade komunidade nian trata dokumentus.

“Prezidente tenke iha hanoin ruma, para hau simu karimbu asina dokumentus joven sira nian ba rekrutamentu PNTL no funsionariu nian hau presiza tau karimbu,” hateten Celestino

Xefe Suku Uaitame nee argumenta, mezmu daudaun Suku Uaitame iha hela karimbu tuan pertense ba Postu Administrativu Kelikai, maibe labele foti desizaun hodi asina dokumentus komunidade nian, tanba Divizaun Administrativa Territoriu fahe ona, neebe Suku Uaitame pertense ba Postu Kelikai Antigu.

Liga asuntu Suku Uaitame seidauk iha karimbu foun pertense ba Postu Kelikai Antigu, STL tenta konfirma ho Prezidente Autoridade Munisipiu Baukau, Veneranda Lemos, maibe laiha fatin atu fo komentariu, tanba sei iha Dili.

(EST 2)

Share it :

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *