DILI, STLTIMORLESTE.com – Iha loron 06 Fevereiru 2025, sidadun ho naran Lourenço Gusmão neebe nia video viral iha media sosiál, kona-ba aktu krimi neebe Membru Polisia Nasional Timor Leste (PNTL) Munisipiu Vikeke nian nain 4 halo agresaun fiziku hasoru sidadaun ida iha dalan ninin, nee familia vitima konsidera atuasaun nee laos profisional, maibe hahalok kriminozu ka preman nian, tanba nee familia sei lori kazu nee ba oin hodi prosesa tuir lei neebe vigor iha Timor Leste (TL).
Portavoz Sabino Hornsi dehan, iha Konstituisaun Repúblika Demokrátika Timor Leste hakerek ona iha artigu 29, kona-ba “Direitu ba Moris”, neebe iha alinha 1 labele viola ema ida nia vida, alinha 2 estadu rekonhese no garante direitu ba vida, no alinha 3 iha Repúblika Demokrátika Timor Leste laiha kastigu nuudar mate-kotu.
Familia vitima kompreende katak, ema hotu iha direitu ba moris, tanba nee atuasaun husi membru PNTL Munisipiu Vikeke ema nain 4 neebe halo asaun hasoru sidadaun ho naran Lourenço Gusmão kontra prinsipiu direitus umanus nian, tanba sira lakohi ida nee akontese iha pais ida, tanba rai nee estadu de direito democratico no direitos humanos mak tenki boot liu. Iha Konstituisaun Republika Demokrátika Timor Leste iha artigu 31 kona-ba halao lei lrime li-liu iha alinha 3 katak “labele fo uluk pena no medida seguransa nian ba ema ida iha momentu nia halo krimi, wainhira hahalok nee seidauk hakerek iha Lei”.
“Husi artigu ho nia alinha ida nee, ami familia vitima kompreende katak, wainhira sidadaun ida komete krimi PNTL mak hanesan seguransa nasional ba nasaun no povu labele fo uluk pena no medida ba sidaduan neebe mak halo krimi, wainhira hahalok nee seidauk hakerek iha lei, tanba nee atuasaun membru PNTL Munisipiu Vikeke nain 4 ami familia vitima konsidera katak, atuasaun nee laos profisional, maibe nee hahalok kriminozu ou preman nian, karik vitima halo sala kaer nía hodi prosesu tuir lei, polisia labele aplika lei maibe kontra fali lei nee,” hatete Sabino Hornai liu husi konferensia impresa, neebe halao iha Jardim 5 de Maio, Díli, Kuarta (12/2/2025).
Nia tenik, Lei N.º 43/2011 kona-ba rejime uza forsa atuasaun husi PNTL Munisipiu Vikeke ba kazu baku vitama nee tuir lo-loos atu atua ema ruma tenke lao tuir ho lei, tanba lei nee dehan ona ho nía sirkutánsia ou situasaun saida mak bele uza forsa hanesan uza gas airmata, stik ou kastete, pistola too kilat boot, maibe atuasaun polisia nain 4 hobur no baku lisuk ema ida neebe la fo ameasa no la halo situasaun perigozu hasoru sira.
“Se dehan vitima nee atu halai ou hasoru polisia, nee mos polisia iha mekanizmu propriu, laos sira tenke tuku no tebe, nee ami familia konsidera la loos no aktu nee aktu krimi bandalizmu hodi hasoru vitima,” nia esplika.
Nia deklara, familia husi vitima hakarak hatoo mos ba publiku katak, vitima Lourenço Gusmão hanesan alin dahitu husi Saudozu Gerilheiru Eugenio Gomes ho kódigu “LORIKU” neebe mate iha batalha no too ohin loron nia restus mortais laiha no seidauk rekolha.
“Ami familia vitima rejeita katak, iha ema balu neebe halo komentariu ba vídeo akontesimentu neebe viral iha media sosial katak, vitima nee milisia nia oan, nia jerasaun no lakohi ukun aan nee la loos,” nia informa.
Iha fatin hanesan, Familia Vitima, Manuel Aparício Guterres haktuir kronolojia kazu nee katak, vitima Lourenço Gusmão sai husi uma (fatin orijen) iha loron 06 Fevereiru 2025, husi Postu Administrativu Uatolari, Suku Matahoi, Aldeia Uaniuma, maizumenus tuku 10.00 OTL, ho objetivu atu ba tula fila nia oan sira neebe eskola iha Eskola Belia Nú. 07, Suku Matahoi, Postu Administrativu Uatolari, maibe ho kauza moras mental neebe vitima la konsege tula fila nia oan sira no ikus mai vitima derrepente mosu fila fali iha Munisipiu Vikeke sem konhesimentu husi familia sira.
Tuir kalkulasaun familia husi Uatolari katak, vitima sai husi uma tuku 10.00 OTL no vitima too iha Munisipiu Vikeke ho kalkulasaun oras 12.30 OTL ho durasaun viajen Uatolari – Viquke oras rua ho balun.
Nia koalia, kazu nee akontese ba vitima tuir konfirmasaun husi familia vitima ba Komandante Polisia Munisipiu Vikeke, Senhor António Rego Fernandes haktuir, vitima mosu iha area base camp edifisiu Polisia Munisipiu Vikeke tuku 01.00 OTL ho liafuan ameasadu.
Nia deklara, vitima tenta atu sunu karreta no motor iha area edifisiu Polisia Munisipiu Vikeke no atu Sunu Kazerna Polisia, maibe tuir informasaun husi Komandante Polisia nee katak, hetan hase no hakilar husi feto polisia ida, pois vitima hakfodak no halai, ikus mai polisia sira duni tuir ho karreta tránzitu no toman iha área Buanurak (Natar Futudo maizumenus kilo-1 liu) iha Postu Administrativu Ossu hetan kaptura no halo violensia ba vitima tuir vídeo neebe viral ona iha Media Sosial, no ikus mai polisa detein kedas vitima iha sela Polisia Eskuadra Vikeke Vila durante kalan ida hafoin hetan livre iha loron 07 Fevereiru 2025, tuku 09.00 OTL, no familia lori ba hospital Vikeke hodi halo tratamentu saude ba vitima.
“Ami husu Prokudador Direitu Humanus no Justisa (PDHJ) hodi bele halo investigasaun ba kazu membru polisia nain 4 neebe halo agresaun fiziku ba sidadaun Lourenço Gusmão neebe ema hotu haree, atuasaun nee la tuir ona Konstitusaun RDTL. Ami familia vitima husu ba sosiedade sivil hodi bele preokupa no hakilar ba hahalok brutalizmu husi membru PNTL hasoru nia sidadaun neebe la tuir ona lei no ordem,” nia afirma.
(jen)