DILI, STLTIMORLESTE.com – Atu implementa Programa Wolbachia iha Timor Leste (TL), mak Ministeriu Saude (MS) hamutuk ho Menzies TL realiza workshop ho parte interesada sira hanesan Asosiasaun Profisional Saude sira, NGO lokal no internasional sira, akadémiku husi universitáriu sira, nomos grupu voluntáriu ba saude nian hodi fahe informasaun kona-ba métodu Wolbachia iha Salaun Auditoria INSP-TL Komoro, Dili.
Profesór Nelson Martins, Senior Tecnical Adviser – Menzies Timor Leste hateten, atividade ohin nee kona-ba programa implementasaun Wolbachia iha TL, tanba nee MS hamutuk ho Menzies hodi konvida Asosiasaun Profisional sira liu-liu iha area Saude hanesan saude animal no ambiental, depois NGO sira neebe mai fahe informasaun atu dezamina kona-ba programa Wolbachia.
“Ida nee preparasaun ikus ona para ita atu halo lansamentu susuk neebe hetan ona infeksaun baktéria ida bolu Wolbachia, ita atu lori mai husik iha Timor, objetivu atu hamenus moras dengue, zika, chikungunya no yellow fever liu husi implementasaun metodu Wolbachia iha Timor Leste,” hatete Senior Technical Adviser for Menzies Timor Leste, Nelson Martins ba jornalista sira iha INSP-TL Komoro, Dili, Sesta (04/04/2025).
Nia dehan, aprezentasaun mos koalia kona-ba saida mak Wolbachia nee no maneira oinsa atu distribui, depois impaktu ne’e oinsa, atu nunee hotu-hotu bele komprende depois implementasaun ba Métodu Wolbachia ne’e rasik.
“Wanhira MS halo lansamentu ba programa nee hotu-hotu apar ona no bele fo apoiu,” nia deklara.
Iha fatin hanesan, Entomologista husi Ministeriu Saude (MS), Manuel Gusmão Carvalho informa, tuir evidénsia husi nasaun seluk ne’ebe mak implementa ona metodu Wolbachia ne’e, to’o agora seidauk iha impaktu negativu ba komunidade. “Tanba baktéria Wolbachia ne’e moris naturalmente iha insentu sira iha ita nia rain ne’e iha hotu ona, hanesan lalar, dihi, bani no susuk mak seidauk iha, tanba ne’e tau fali baktéria Wolbachia ne’e ba susuk sira ne’e para labele transmite moras ba ema,” nia informa.
Nia afirma, susuk aedes aegyti nebe lori ba Monash Australia nee, iha tinan 2022 ami nia ekipa mak lasu/kaer iha komunidade sira nia uma iha Dili, no agora daudaun susuk sira nee iha ona Wolbachia, no hein atu transporta mai Dili hodi husik fali ba komunidade nia leet, hodi bele hamenus transmisaun moras dengue, zika, chikungunya no yellow fever ba ema.
Programa Wolbachia ne’e halao liu husi kolaborasaun servisu entre Ministeriu Saude, Menzies Timor Leste, World Mosquito Program, Action on Poverty no suporta finanseiru husi Governu Australia no the Macquiare Group Foundation.
Workshop ne’e lidera husi Ekipa Diresaun Nasional Edukasaun no Promosaun Saude – Ministeriu Saude, hamutuk ho Institutu Nasional Saúde Públika Timor Leste, Servisu Munisipál Saúde Dili no Menzies Timor Leste.
(jen)