PM Husu Reabilita Abrigu Nunutali

Primeiru Ministru (PM), Kay Rala Xanana Gusmão. (Foto: Media GPM)

ERMERA, STLTIMORLESTE.com – Primeiru Ministru (PM), Kay Rala Xanana Gusmão ho estrutura Ezekutivu Arkivu Muzeu Rezistensia Timorense (AMRT) vizita fatin abrigu nee, no husu atu reabilitasaun ba subar fatin ka abrigu iha Aldeia Nunutali.

Vizita nee halao iha loron Kuarta, iha Suku Humboe, Postu Administrativu Gleno, Munisipiu Ermera, Xefe Ezekutivu husu nee tanba fatin sai hanesan fatin istoriku ba prosesu luta libertasaun nasaionál, iha neebé Kay Rala Xanana Gusmão rasik hela iha fatin nee hodi estabelese Rejiaun IV iha tinan 1991.

“Hau mai lori ho Diretor AMRT, Jorge Alves neebe iha ona planu atu prezerva fatin istoriku ida neebe fo apoia makaas iha funu laran, ami mai atu haree, parte AMRT sei halo tan buat ruma, bazeia ba planu reabilitasaun ba fatin istoriku, inklui fatin sira seluk”, katak Primeiru Ministru, neebe haktuir iha komunikadu neebe STL asesu, Kinta (30/01/2025).

Iha tinan 2021, Kay Rala Xanana Gusmão planeia atu selebra aniversariu moris nian (20 Junhu) hamutuk ho familia sira iha abrigu Nunutali, tanba fatin nee mos kompleta tinan 30 momentu lider rezistensia nee mai hela iha nee hodi estabelese Rejiaun IV, maibe la konsege realiza tanba iha momentu neeba mundu enfrenta hela pandemia Covid-19.

Tanba nee, ohin konsege mai too iha fatin nee hodi hasoru malu ho Veteranu Luis António Salsinha (Airmano Raikutun) ho nia kaben Veterana Armanda Araújo Arranhado (Hallima) neebe iha tempu luta konsege oferese kuartu simples ida ba Xanana Gusmão ho gerilheiru kuaze nain 5 hodi subar aan no kontinua luta ba libertasaun nasionál.

Durante loron sorin, Primeiru Ministru kura saudades ho kazal nee hamutuk ho oan sira, konta istoria moruk no midar neebe enfrenta durante tempu pasadu bainhira hela iha uma simples nee.

Tuir Xefe Ezekutivu katak, bainhira mai too iha fatin ida nee iha tinan 1991, hetan apoiu makaas husi Veteranu Ernesto Fernandes (Dudu) ho sira seluk hodi bele harii zona gerilha foun ida.

“Durante hau iha nee, Armanda ho Luis mak fo seguransa atu ema labele hetan hau. Luis hanesan hau nia kondutor neebe tula hau ba mai no fatin nee hau mai dala barak. Too loron ida inimigu sira rona katak hau iha hela area Ermera nian, tanba nee mak estafeta Xina oan ida ho naran Acinto mai tula hau iha nee ho motor ba fali Dili”, haktur PM.

Tanba nee, fatin ida nee istoriku tebes, laos deit Xanana mai atu deskansa maibe mai atu servisu hanesan mos fatin sira seluk neebe mak sei ba vizita iha tempu sira tuir mai.

Iha fatin hanesan, Diretor Ezekutivu AMRT, Jorge Alves aprezenta programa ba Primeiru Ministru, Xanana Gusmão katak, AMRT iha ona planu fiksu ba reabilitasaun fatin abrigu sira neebe identifikadu inklui abrigu Nunutali neebe sei reabilita iha tinan ida nee nia laran.

Veteranu Luis António Salsinha ho nia espoza Veterana Armanda Araújo Arranhado “Hallima” espresa sentimentu kontente kahur ho matan-ween, tanba hanoin hikas istoria pasadu neebe nakonu ho triste no trauma.

Maske nunee, kazal nee promete atu harohan nafatin husu Maromak nia tulun hodi haraik nafatin isin diak ba Primeiru Ministru, Kay Rala Xanana Gusmão atu kontinua lori rai nee bá futuru neebe diak liu.

Familia nee mós komprometidu atu hakerek istoria nee tomak, hodi bele rai ba jerasaun sira tuir mai, bele mos fahe ba eskola sira iha Timor laran tomak atu hatene.

Partisipa mos iha vizita nee, Prezidente Autoridade Munisipiu Ermera, José Martinho dos Santos Soares, Veteranu Ernesto Fernandes ‘Dudu’ no mós autoridade lokál sira.

Iha loron 14 Junhu tinan 2020, Kay Rala Xanana Gusmão halao vizita ba abrigu nee no konta katak, iha tinan 1991, halao viajen husi Ponta Leste Lospalos liu husi Vikeke, Baukau, Manatuto, Ainaro too Ermera, hodi subar iha Veteranu Luis António Salsinha (Airmano Raikutun) no nia kaben Veterana Armanda Araújo Arranhado (Hallima) neebe oferese kuartu simples ida hodi subar no kontinua luta ba libertasaun patria.

Xanana Gusmão nunka haluha iha nia moris, bainhira halao vizita ba munisípiu sira sempre fó tempu vizita hikas ema sira neebe sakrifika vida iha tempu susar hodi salva ninia vida husi inimigu. Uma iha Nunutali nee sai hanesan muzeu kiik, iha kuartu laran nee sei rai hela obra rezisténsia barak hanesan fotografia Xanana ho gerilheiru sira halao enkontru, rádiu komunikasaun, armáriu, meza, kadeira no mesin ketik antigu ida neebe uluk Xanana uza hodi hakerek mensajen bá gerilheiru sira durante luta.

Fasilidade hirak neebe iha kuartu laran nee Xanana utiliza hodi halo servisu iha tinan 29 liu bá, hodi orienta funu no halo estratejia funu hasoru okupasaun. Iha tinan 1991, matebian Padre Mário Belo (neebé konhese malu kleur iha Seminariu Dare) mak lori Xanana Gusmão sai husi Lospalos ba Ermera ho objetivu atu buka tuir kuadru rezistensia neebe sei moris hanesan Ernesto Fernandes (Dudu), Eduadro Barreto (Dusae),
Koordenador OJETIL, Paulino Monteiro, akompanha husi Sera Key, Konis Santana no gerilheiru sira seluk tan inklui sira neebe husi Likisa mak matebian Komandante Maucaro 305, Jaime Ribeiro “Samba Sembilan” atu halibur kuadru FALINTIL hodi kontinua halo gerilha.

Iha Ermera, Xanana mos subar iha fatin rezistensia Aiceu, Suku Raimerhei besik malu ho Komandante Konis Santana iha Mertuto hodi halo ligasaun ho povu atu apoia hahan bá gerilheiru sira hodi haluan bá Zona Bobonaro, Atsabe, Cailaco too Suai.

Iha tinan 1992, inimigu kaer Xanana Gusmão iha Lahane, Dili, maibe prosesu gerilha kontinua lidera husi Komandante Nino Konis Santana ho komandante sira seluk hanesan David Alex Daitula, Taur Matan Ruak no komandante sira seluk tan.

(gui)

Share it :

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *